27. Η καθημερινή ζωή στην ύπαιθρο στα χρόνια των Ισαύρων και των Μακεδόνων

Μεγάλο μέρος των Βυζαντινών ζούσε στην ύπαιθρο. Κατοικούσαν σε κωμοπόλεις και χωριά αλλά και σε οικισμούς και σε αγροικίες χτισμένες γύρω από αυτά. 

Τα πιο πολλά χωριά ήταν χτισμένα στις πλαγιές λόφων πλάι σε πηγές, που ήταν και πηγή ζωής για τους κατοίκους τους. Στο κέντρο του χωριού ήταν η πλατεία και η μεγάλη εκκλησία. Εκεί τη μέρα της γιορτής του προστάτη Αγίου γινόταν τοπικό πανηγύρι.
Παρόμοιες γιορτές και πανηγύρια γίνονταν και στα ξωκλήσια των χωριών και ιδιαίτερα σ’ αυτά που γιόρταζαν την άνοιξη ή το καλοκαίρι.

Βυζαντινό πανηγύρι σε ξωκλήσι

Τα σπίτια της υπαίθρου ήταν ανάλογα με την οικονομική κατάσταση των ιδιοκτητών. Οι μικροκαλλιεργητές έμεναν σε ισόγειες στενόχωρες κατοικίες με χαμηλές πόρτες και μικρά παράθυρα. Οι Δυνατοί ζούσαν σε διώροφα σπίτια σκεπασμένα με κεραμίδια, με εξωτερική σκάλα και εξώστες, για θέα και αναψυχή. Στα «κατώγια» των σπιτιών και στον ασφαλισμένο περίβολό τους υπήρχαν κελάρια, πατητήρια και αποθήκες για τους καρπούς και τα τρόφιμα. Πλούσιοι και φτωχοί φρόντιζαν να μη λείπουν από το σπίτι τα απαραίτητα για τη διατροφή της οικογένειάς τους είδη. Το σιτάρι, το κρασί και το λάδι της χρονιάς ήταν στην πρώτη φροντίδα τους. 

Χώρο ανάπαυσης και προσωπικό καταφύγιο των Βυζαντινών αποτελούσε η οικία, η ιδιωτική δηλαδή κατοικία τους. Η ενσωμάτωσή της σε ένα αστικό ή αγροτικό οικιστικό σύνολο προσδιόριζε τον τύπο της, ενώ επιπλέον αντανακλούσε την κοινωνική θέση και δράση των Βυζαντινών. Ανασκαφές που έφεραν στο φως αστικές βυζαντινές κατοικίες, οι οποίες χρονολογούνται από τις αρχές του 11ου αιώνα και εξής, αλλά και γραπτές πηγές της περιόδου παρουσιάζουν διάφορους τύπους σπιτιών. Όπως και στην προηγούμενη περίοδο της Μέσης Βυζαντινής εποχής (610-867), το ισόγειο των σπιτιών χρησίμευε συνήθως ως αποθηκευτικός χώρος ή για να στεγάσει διάφορα εργαστήρια, ενώ στον πάνω όροφο βρισκόταν η κυρίως κατοικία. Πολλές φορές, οι αστικές κατοικίες ήταν κατασκευασμένες έτσι ώστε να μπορούν να στεγάζουν συγγενικές οικογένειες, χωρίς να τις υποχρεώνουν να μοιράζονται τον ίδιο χώρο, με την ενσωμάτωση πολλών σπιτιών σε μια κοινή αυλή, προς την οποία έβλεπε το καθένα έχοντας τη δική του είσοδο. Επρόκειτο, σε γενικές γραμμές, για φτηνές κατασκευές χωρίς συγκεκριμένο σχέδιο. 
'Άνθρωποι με μέτριες οικονομικές δυνατότητες συχνά νοίκιαζαν την κατοικία τους. Αντίθετα, οι αριστοκράτες, ανάλογα με την οικογενειακή περιουσία τους, διέθεταν σπίτια με εσωτερικές αυλές, διαδρόμους, μεγάλα σαλόνια, μικρότερα δωμάτια και λουτρά. Παρόμοιας πολυτέλειας ήταν τα αρχοντικά των πλούσιων γαιοκτημόνων της βυζαντινής υπαίθρου, που περιβάλλονταν από κήπους και πολλές φορές από αμυντικά τείχη. Από την άλλη πλευρά, τα απλά σπίτια των βυζαντινών χωριών ήταν φτωχικά, κατασκευασμένα από ξύλο, άψητα τούβλα ή ακόμη από καλάμια. Συνήθως ήταν ορθογώνια, με μικρά δωμάτια, χωματένιο δάπεδο και ξύλινη στέγη.

http://www.fhw.gr/chronos/09/gr/k/867/main/k8d.html 

                                               

Αναπαράσταση βυζαντινού σπιτιού, 13ος αι., Πέργαμος

Οι γυναίκες είχαν την επιμέλεια του σπιτιού, των παιδιών, των τροφίμων και των φαγητών. Στις γεωργικές εργασίες έπαιρναν συνήθως μέρος μόνο στις περιόδους συγκομιδής των καρπών.
Πολλές όμως εργάζονταν στο σπίτι υφαίνοντας και κεντώντας και άλλες σε εργαστήρια και καταστήματα αρωμάτων και μεταξιού.
Κάθε χωριό είχε τη δική του περιφέρεια γης, που ανήκει στους κατοίκους του. Γύρω από τους οικισμούς υπήρχαν κήποι και περιβόλια με καρποφόρα δέντρα και πιο μακριά κτήματα φυτεμένα με αμπέλια, ελιές και χωράφια σπαρμένα με δημητριακά. Πολλές περιοχές της υπαίθρου ήταν φυτεμένες με μουριές, που με τα φύλλα τους έτρεφαν μεταξοσκώληκες. Σε κάθε χωριό ακόμη υπήρχε κοινόχρηστη περιοχή με δάση και βοσκοτόπια για την προμήθεια ξύλων και για τη βοσκή των ζώων. Η καλλιεργήσιμη γη ανήκε σε μικροκαλλιεργητές και η πιο πολλή σε μεγαλοϊδιοκτήτες ή «Δυνατούς», καθώς τους έλεγαν.

Στους Βυζαντινούς άρεσε ιδιαίτερα το ψάρεμα

Αυτές οι φράσεις έχουν ρίζες βυζαντινές
«Πάμε να τσιμπήσουμε κάτι»
Οι Βυζαντινοί, όπως και οι αρχαίοι, έτρωγαν τις στερεές τροφές με τα χέρια. Όταν έτρωγαν κρέας έπιαναν και τσιμπούσαν τη μερίδα τους με τα δάχτυλα. Από τη συνή-θεια αυτή των Βυζαντινών έχει μείνει η φράση, που λέμε ως σήμερα στους καλεσμένους μας: Πάμε να τσιμπήσουμε κάτι (δηλαδή να φάμε).
«Αυτό μοσχοβολάει»
Οι κάτοικοι της υπαίθρου και ιδιαίτερα οι γυναίκες μάζευαν και χρησιμοποιούσαν αρωματικά φυτά, βότανα και λουλούδια για τον καλλωπισμό τους, τη μαγειρική και την παρασκευή αρωμάτων. Πολλά απ’ αυτά τα πουλούσαν, και μάλιστα σε καλές τιμές. Πιο περιζήτητο από όλα αυτά για το άρωμά του ήταν ο μόσχος. Γι’ αυτό εξακολουθούμε να λέμε ακόμη: Αυτό μοσχοβολάει ή αυτό το μοσχοπούλησε.
«Αυτός είναι ξεφτέρι»
Πολλοί Βυζαντινοί στα κυνήγια τους, αντί για σκύλους, χρησιμοποιούσαν εκπαιδευμένα απ’ αυτούς γεράκια, τα ξεφτέρια όπως τα έλεγαν, για τη σύλληψη των θηραμάτων. Τα γυμνασμένα αυτά αρπακτικά ήταν περιζήτητα, επειδή δε λάθευαν στο κυνήγι τους. Γι’ αυτό και σήμερα λέμε ξεφτέρια αυτούς που αναζητούν και πετυχαίνουν το στόχο τους.

«Χάθηκε σαν το σκυλί στ’ αμπέλι»
Την εποχή που ωρίμαζαν τα σταφύλια, τακτικοί επισκέπτες των αμπελιών ήταν διάφορα ζώα όπως σκύλοι και αλεπούδες. Σ’ αυτά τα ζώα άρεσαν πολύ τα σταφύλια. Για ν’ αποφύγουν τις ζημιές οι αμπελουργοί έστηναν παγίδες, ώστε να τα πιάσουν, και κάποια έχαναν τη ζωή τους. Ο «Γεωργικός Νόμος» μάλιστα όριζε ότι: «εάν κάποιος στήσει παγίδα στην περίοδο καρποφορίας των αμπελιών και
πέσει σ’ αυτή σκύλος και πεθάνει, ο ιδιοκτήτης του αμπελιού δεν έχει καμιά ευθύνη και ο ιδιοκτήτης του σκύλου δεν πληρώνεται για τη ζημιά του ζώου του».

Φ. Κουκουλέ, Βυζαντινών βίος και πολιτισμός

Βυζαντινοί γεωργοί εισπράττουν τα ημερομίσθιά τους για την καλλιέργεια αμπελώνα. 

(Μικρογραφία από Ευαγγέλιο, Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη)

ερωτήσεις για την κατανόηση του μαθήματος

Πώς ήταν τα σπίτια των κατοίκων της υπαίθρου;

Ποιες ήταν οι ασχολίες των γυναικών της υπαίθρου;

Γιατί οι Βυζαντινοί προτιμούσαν να κτίζουν τα χωριά τους σε πλαγιές λόφων και πλάι σε πηγές;